พิพิธภัณฑ์ขนาดเล็กที่เข้าถึงได้ในทุกพื้นที่

อานุภาพ สกุลงาม

        เราเข้าพิพิธภัณฑ์ หรือ ศูนย์การเรียนรู้ ไปทำไม

คำตอบน่าจะหลากหลาย ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับว่า ผู้ตอบเป็นใคร เพศอะไร อายุเท่าไร พื้นฐานการศึกษาเป็นอย่างไร ทัศนคติต่อเรื่องราวต่างๆเป็นอย่างไร รวมถึงรูปแบบการดำเนินชีวิตของคนคนนั้นเป็นอย่างไร

        ไม่ว่าคำตอบจะออกมาในรูปแบบใด การเข้าพิพิธภัณฑ์ ก็คือการพักผ่อนและเรียนรู้ด้วยตนเอง พิพิธภัณฑ์เป็นสถานที่เปิดกว้างให้ผู้คนหลากหลายเข้ามาด้วยจุดประสงค์ที่แตกต่าง ในมุมมองของคนทำพิพิธภัณฑ์ คือการจัดเตรียมข้อมูล สาระความรู้ หรือกิจกรรมเสริมในรูปแบบการนำเสนอที่แปลกใหม่ ด้วยเป้าหมายของการให้ความรู้ผ่านสื่อต่างๆ เหล่านั้น แต่ตอนนี้ พิพิธภัณฑ์ ในความหมายสากล ที่หมายถึง “สถานที่เก็บรวบรวม และจัดแสดงสิ่งต่าง ๆ ที่มีความสำคัญ เพื่อให้เป็นประโยชน์ต่อการศึกษา และให้ความเพลิดเพลินแก่ประชาชน” อาจจะเปลี่ยนไป เมื่อ MICRO ซึ่งเป็นบริษัทการออกแบบพิพิธภัณฑ์ขนาดเล็ก โดยมีเป้าหมายในการเข้าถึงเนื้อหาได้โดยอิสระในทุกพื้นที่ ได้นำเสนอพิพิธภัณฑ์ขนาดเล็กสูงหกฟุต ซึ่งทำลายความหมายพิพิธภัณฑ์ในการรับรู้ของคนทั่วไปอย่างสิ้นเชิง

        ผู้เขียนอ่านเจอบทความ “พิพิธภัณฑ์สัตว์ในกลุ่มมอลลัสก์ขนาดเล็ก การนำความรู้วิทยาศาสตร์ไปในพื้นที่ที่คาดไม่ถึง” (The Smallest Mollusk Museum Brings Science Education to Unexpected Places) ของ อลิสัน ไมเออร์ (Allison Meier) ในเว็บ hyperallergic.com ซึ่งเป็นเว็บนำเสนอบทความที่อ่านง่ายที่เกี่ยวข้องกับศิลปะ วัฒนธรรม และรูปแบบการใช้ชีวิตที่หลากหลาย โดยบทความ นำเสนอเนื้อหาดังนี้
    
        ช่วงบ่ายวันหนึ่งที่หอสมุดกลาง บรุ๊คลิน กลางกรุงนิวยอร์ค สหรัฐอเมริกา มีกลุ่มผู้เข้าชมทั้งเด็กและผู้ใหญ่กำลังยืนดู ส่อง อ่าน และพิจารณา หอคอยสีขาวที่มีความสูงประมาณ 6 ฟุต เด็กสาวชั้นประถมคนหนึ่งกำลังตรวจสอบโฮโลแกรมของปลาหมึกบริเวณฐานของหอสูง ขณะที่พ่อของเธอกำลังอ่านข้อความเกี่ยวกับปริมาณเมือกหอยทากที่จะต้องใช้ในการข้ามสะพานบรุ๊คลิน ผู้สูงอายุรายหนึ่งหยุดพักชั่วคราวเพื่อหยุดดูสาเหตุการตายของหอยเชลล์ และผู้ใหญ่บางคนหยุดเพียงไม่กี่นาทีเพื่ออ่านเรื่องของหอยหมิง (Ming) ที่มีอายุมากที่สุดในโลกถึง 507 ปี

        หอคอยสูง 6 ฟุต สีขาวนี้ เรียกว่า พิพิธภัณฑ์สัตว์กลุ่มมอลลัสก์²  ขนาดเล็ก (Smallest Mollusk Museum) 
โดยพิพิธภัณฑ์สัตว์กลุ่มมอลลัสก์ขนาดเล็กนี้เปิดตัวในปี พ.ศ. 2560 ซึ่งเป็นโครงการแรกของ MICRO³  องค์กรที่ไม่หวังผลกำไร โดยเน้นไปที่การทำงานพิพิธภัณฑ์เคลื่อนที่ที่สามารถเข้าถึงได้อย่างเสรี อมานด้า ชอร์เช็ต (Amanda Schochet) ผู้ก่อตั้ง MICRO กล่าวว่า "เรารู้ตั้งแต่เริ่มแรกว่า เราต้องการวางพิพิธภัณฑ์ขนาดเล็กนี้ไว้ในสถานที่ที่ต้องใช้เวลาในการรอคอยเช่น ในโรงพยาบาล ซึ่งพวกเขาจะต้องอยู่เพื่อทำภารกิจระหว่างวัน" และแสดงความเห็นเกี่ยวกับพิพิธภัณฑ์ขนาดเล็กนี้ว่า “เด็ก ๆ ใช้เวลาส่วนใหญ่นอกห้องเรียน ดังนั้น หากเราเพิ่มเติมโอกาสในการเรียนรู้นอกห้องเรียนในรูปแบบที่สนุกสนาน ก็จะเป็นการดี และจะดียิ่งขึ้นหากผู้ปกครองร่วมกันเรียนรู้พร้อมกับเด็กๆ ไปด้วยกัน”  

        ด้วยการที่ ชอร์เช็ต มีพื้นหลังการทำงานทางด้านนิเวศวิทยา จึงได้เลือกที่จะนำเสนอมอลลัสก์ แม้จะดูแปลกไปบ้างสำหรับการเปิดตัว MICRO แต่มีเนื้อหาหลากหลายน่าสนใจเช่น เรื่องราวของหอยทากอัลไพน์ (Alpine snails) ที่อยู่ในที่สูงบนเทือกเขาร็อกกี้ของอเมริกา ไปจนถึงการนำเสนอภาพสามมิติของการผสมพันธุ์ที่โลดโผนของทากเสือดาว (leopard slugs) ซึ่งเป็นสัตว์ที่เป็นกระเทย คือมีทั้งเพศผู้และเพศเมียในตัวเดียวกัน ทำให้ พิพิธภัณฑ์ขนาดเล็กนี้สื่อถึงการร่วมอยู่บนโลกใบนี้ของเรากับมอลลัสก์ได้อย่างชัดเจน

“เราแสดงให้เห็นว่าเพราะเหตุใดสัตว์ที่มีรูปร่างแปลกประหลาดราวกับมนุษย์ต่างดาวนี้ จึงถูกจัดให้อยู่ในกลุ่มมอลลัสก์ ด้วยการอธิบายอย่างเป็นระบบและเข้าใจง่าย นอกจากนี้เรายังใช้สายพันธุ์มอลลัสก์นี้ในการอธิบายเพื่อทำความเข้าใจตัวเองว่าพวกมอลลัสก์นั้นไม่ใช่สัตว์ประหลาดจากต่างแดน พวกมันก็เป็นเหมือนเราเมื่อ 700 ล้านปีก่อน เราสามารถเริ่มต้นเข้าใจชีวิตในภาพกว้างได้โดยการเรียนรู้รูปแบบชีวิตที่แตกต่างออกไป เราอยากกระตุ้นให้ผู้คนจินตนาการถึงการเป็นอยู่ของสิ่งอื่นที่ต่างออกไปจากสิ่งที่พวกเขาเป็นอยู่” ชอร์เช็ต อธิบาย

        ตัวพิพิธภัณฑ์ถูกออกแบบเพื่อให้ผู้ชมทุกวัยสามารถเข้าถึงได้ด้วยวิธีการ และรูปแบบการสำรวจที่หลากหลาย เด็กตัวเล็กๆ อาจถูกดึงดูดให้สนใจกับภาพสามมิติจากเปลือกหอยนอติลุส (Nautilus Hologram) ทางด้านล่างของตัวพิพิธภัณฑ์ ซึ่งผู้ใหญ่ตัวสูงๆ อาจจะลำบากในการรับข้อมูลนี้ แต่พวกผู้ใหญ่ก็จะได้เรียนรู้เรื่องของมนุษย์ที่เป็นสาเหตุสำคัญของการสูญพันธุ์ของหอยแมลงภู่ พิพิธภัณฑ์ขนาดเล็กสูง 6 ฟุตนี้ นอกจากจะนำเสนอเนื้อหาของสัตว์จำพวกมอลลัสก์แล้ว ยังนำเสนอชิ้นงานได้ถึง 15 ชิ้น รวมถึงจอฉายภาพยนตร์ขนาดเล็ก 3 จอเพื่อฉายภาพยนตร์ที่แตกต่างกัน ที่สำคัญเนื้อหาที่ปรากฏบนตัวพิพิธภัณฑ์ยังใช้ภาษาที่ไม่เด็กจนเกินไป ขณะเดียวกันผู้ใหญ่ก็ต้องอ่านได้เข้าใจและไม่น่าเบื่อ  

        องค์กร MICRO กำลังวางแผนการติดตั้งพิพิธภัณฑ์ขนาดเล็กนี้ในพื้นที่สาธารณะที่ไม่มีพิพิธภัณฑ์รองรับ ต้องยอมรับว่าในมหานครนิวยอร์ก  พิพิธภัณฑ์จะกระจุกตัวอยู่อย่างหนาแน่นและมีค่าเข้าชมที่ค่อนข้างสูง นั่นหมายความว่าการเข้าถึงของพิพิธภัณฑ์อาจไม่กระจายตัวไปสู่กลุ่มคนทั่วไปเท่าใดนัก อย่าง พิพิธภัณฑ์สัตว์กลุ่มมอลลัสก์ขนาดเล็ก นี้ ก็ติดตั้งที่หอสมุดกลาง เนื่องจากเป็นพื้นที่ที่มีความใกล้เคียงกับพิพิธภัณฑ์และเป็นแหล่งรวมผู้คน ที่สำคัญ บรรณารักษ์ของหอสมุดยังจัดเตรียมหนังสือที่เกี่ยวข้องกับสัตว์ในกลุ่มมอลลัสก์ ไว้ให้กับกลุ่มคนที่อาจจะสนใจในเรื่องราวนี้เพื่อต่อยอดความรู้ได้ต่อไป        

“สิ่งที่เราจะผลักดันในปีต่อไปคือ การปรับปรุงการออกแบบและการเลือกใช้วัสดุของตัวพิพิธภัณฑ์ขนาดเล็กนี้ เพื่อให้กระบวนการผลิตสามารถดำเนินการได้ง่ายขึ้น ตอนนี้เราคิดว่าขนาดที่ปรากฏอยู่ในปัจจุบันกำลังดีแล้ว แต่เราอาจต้องเพิ่มความเร็วในการพัฒนาพิพิธภัณฑ์แต่ละอันให้มากขึ้น”  ชอร์เช็ตกล่าว โครงการพิพิธภัณฑ์ขนาดเล็กต่อไปของ MICRO คือ พิพิธภัณฑ์การเคลื่อนไหวนิรันดร์กาล (Perpetual Motion Museum) ชอร์เช็ตกล่าวถึงเรื่องนี้ว่า “เรากำลังทำชิ้นงานต้นแบบ brutalist temple มันใช้อธิบายเรื่องฟิสิกส์ การใช้พลังงานจากดวงอาทิตย์ของมนุษย์ รวมถึงเครื่องจักรที่สามารถผลิตพลังงานออกมาได้ เราไม่ต้องการให้พิพิธภัณฑ์นำเสนอข้อมูลอะไรก็ได้แก่คนทั่วไป แต่คุณควรมาเพื่อได้รับข้อมูลตามที่คุณค้นหาและสนใจ” โดยพิพิธภัณฑ์เรื่องต่อไปที่ MICRO จะทำก็คือเนื้อหาทางด้านเคมี และเนื้อหาที่จะเกี่ยวข้องกับความเป็นมนุษย์

        นอกจากนี้ MICRO ยังมีช่องทางในการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ที่สอดคล้องกับเนื้อหาที่พิพิธภัณฑ์นำเสนอ เช่น การพูดคุยกับผู้เขียนหนังสือการอนุรักษ์สัตว์จำพวกมอลลัสก์ หรือถ้าผู้คนทั่วไป หรือชุมชนต้องการให้พิพิธภัณฑ์ขนาดเล็กไปตั้งแสดงใกล้ๆ ก็สามารถเขียนขอได้ผ่านทางเว็บไซต์ของ MICRO "เราชอบความคิดของการที่ชุมชนขับเคลื่อนการส่งเสริมความรู้ด้วยวิธีนี้ ฉันต้องการให้คนในชุมชนรู้สึกว่า พิพิธภัณฑ์ขนาดเล็กนี้เป็นของพวกเขา" ชอร์เช็ตกล่าวปิดท้ายพิพิธภัณฑ์สัตว์กลุ่มมอลลัสก์ขนาดเล็ก จัดแสดงที่ หอสมุดกลางบรุ๊คลินจนถึงเดือนกุมภาพันธ์ 2561 จากนั้นจะมีการจัดแสดงหมุนเวียนไปตามสาขาของหอสมุดกลางบรุ๊คลินตลอดปี 2561มาถึงตอนนี้ พิพิธภัณฑ์ อาจไม่ใช่เพียงแค่สถานที่ ที่ให้คนเข้าถึงเท่านั้น แต่พิพิธภัณฑ์จะต้องแสดงบทบาทในการเข้าถึงคนมากขึ้น รูปแบบการนำเสนอพิพิธภัณฑ์ขนาดเล็กของ MICRO จึงไม่ใช่แค่การตอบคำถามที่ว่า เราเข้าพิพิธภัณฑ์ไปทำไม แต่เป็นการบอกให้สาธารณชนรู้ว่า พิพิธภัณฑ์ ทำอะไรเพื่อเข้าสู่กลุ่มคนได้บ้าง

ที่มาของภาพ www.hyperallergic.com

²Mollusks หรือ อาจเรียกว่า molluscs เป็นชื่อสามัญของสัตว์น้ำในไฟลัมมอลลัสกา (Mollusca) ได้แก่หอย และ ปลาหมึก มีลำตัวอ่อนนุ่มมีเมือกลื่น มีเปลือกหรือกระดอง คำว่า molluscs มาจากภาษาลาติน แปลว่าอ่อนนุ่ม
³MICRO เป็นองค์กรไม่หวังผลกำไร ก่อตั้งขึ้นในปี พ.ศ.2559 โดย Amanda Schochet อดีตนักนิเวศวิทยาการคำนวณ และ Charles Philipp ผู้ควบคุมการผลิตด้านสื่อ สำนักงานตั้งอยู่ในแถบ บรุ๊คลิน กรุงนิวยอร์ค ประเทศสหรัฐอเมริกา   Micro ทำงานพัฒนาพิพิธภัณฑ์ขนาดเล็กสูงหกฟุต โดยมีเป้าหมายในการเข้าถึงเนื้อหาได้โดยอิสระในทุกพื้นที่