วัคซีน VS เซรุ่ม เหมือนหรือต่าง ?

          ทุกคนคงเคยได้ยินคำว่าวัคซีนและเซรุ่มกันอยู่บ่อย ๆ ยิ่งในช่วงสถานการณ์โควิด-19 นี้ คงได้ยินคำว่าวัคซีนกันจนหนาหู บางคนอาจจะคิดว่าเซรุ่มก็คงเหมือน ๆ กับวัคซีน หรืออาจจะคิดว่า เซรุ่มเป็นชนิดหนึ่งของวัคซีน แต่ใครจะรู้บ้างว่า ทั้งสองอย่างนี้มีความเหมือนหรือแตกต่างกันอย่างไร

          วัคซีน (Vaccine) คือชีววัตถุหรือแอนติเจนซึ่งนับเป็นตัวยาชนิดหนึ่ง โดยแอนติเจนนี้เราอาจเรียกได้อีกอย่างว่า เป็นสารก่อภูมิต้านทานหรือสารก่อภูมิคุ้มกัน วัคซีนมักจะผลิตมาจากเชื้อโรคที่ตายแล้วหรือทำให้อ่อนฤทธิ์ลงจนไม่เป็นอันตรายกับตัวเรา และเรานำมารับประทานหรือฉีดเข้าส่างกายเพื่อเป็นการกระตุ้นให้ร่างกายเกิดการสร้างภูมิคุ้มกันโรคด้วยตัวเอง โดยวัคซีนจะมีฤทธิ์ชักนำการสร้างภูมิคุ้มกันที่จำเพาะกับโรคนั้น ๆ เช่นวัคซีนป้องกันโรคบาดทะยัก ผลิตขึ้นจากการนำเชื้อบาดทะยัก มาทำให้ตายแล้วจึงนำมาฉีดเข้าสู่ร่างกายของเรา หลักการทำงานง่าย ๆ ของวัคซีนคือ หลังจากที่เราฉีดวัคซีนซึ่งเป็นแอนติเจนเข้าไปในร่างกาย ร่างกายจะทำการหลั่งโปรตีนชนิดหนึ่งชื่ออินเทอร์เฟียรอน (Interferon) ซึ่งโปรตีนชนิดนี้จะถูกหลั่งออกมาเมื่อร่างกายได้รับสิ่งแปลกปลอมที่เป็นอันตรายต่อเซลล์ต่างๆโดยสารอินเตอร์เฟียรอนนี้จะไปยับยั้งไม่ให้สิ่งแปลกปลอมดังกล่าวกระจายไปทำลายเซลล์ข้างเคียง จากนั้นเซลล์เม็ดเลือดขาวซึ่งมีบทบาทในการกำจัดสิ่งแปลกปลอมและสร้างระบบภูมิคุ้มกันในร่างกายจะทำการกำจัดเชื้อโรค พร้อมทั้งจดจำลักษณะของแอนติเจนชนิดนั้น ๆ เพื่อที่ว่าเมื่อมีสิ่งแปลกปลอมชนิดเดิมเข้ามาในร่างกาย ระบบภูมิคุ้มกันที่ได้จากการฉีดวัคซีนจะสามารถเข้ากำจัดสิ่งแปลกปลอมนั้นได้อย่างรวดเร็ว ข้อดีของวัคซีนคือ เราจะไม่เกิดอาการแพ้ที่รุนแรงเมื่อทำการฉีดหรือรับประทาน ซึ่งอาการแพ้ส่วนใหญ่มักจะเกิดกับเด็กแต่ไม่ค่อยพบเห็นในผู้ใหญ่ และร่างกายจะมีภูมิคุ้มกันโรคที่ทำการฉีดวัคซีนต่อไปอีกนาน ส่วนข้อเสียของวัคซีนคือ ร่างกายเราจะไม่สามารถนำไปใช้ได้ในทันที ต้องรอให้ร่างกายสร้างภูมิคุ้มกันขึ้นมาก่อน จึงมักฉีดวัคซีนเพื่อเป็นการป้องกันโรคมากกว่ารักษาโรคที่เกิดอย่างเฉียบพลัน ตัวอย่างของโรคที่ใช้วัคซีนป้องกัน เช่น ไข้หวัดใหญ่ โปลิโอ หัดเยอรมัน คางทูม ไวรัสตับอักเสบชนิดบี เป็นต้น

          เซรุ่ม (Serum) คือส่วนของน้ำเลือดที่มีลักษณะเป็นของเหลวสีเหลืองใส หรือที่เราเรียกกันว่าพลาสมา ที่สกัดได้จากเลือดของคนหรือสัตว์อื่นที่มีภูมิคุ้มกันโรคหรือสารก่อโรคนั้น ๆ อยู่แล้ว ซึ่งโดยทั่วไปมักจะสกัดจากเลือดของม้า เนื่องจากในสมัยก่อน แพทย์ได้ทำการทดลองฉีดพิษงูอ่อน ๆ เข้าไปในสัตว์ชนิดต่าง ๆ และพบว่าม้าเป็นสัตว์ชนิดเดียวที่ไม่ตาย จึงนำเอาเลือดม้ามาสกัดทำเซรุ่มต่อไป ซึ่งเซรุ่มผลิตได้โดยการฉีดพิษหรือเชื้อโรคที่อ่อนแอแล้ว หรือทอกซอยด์ (Toxoid) เข้าไปในม้า เพื่อให้ม้าสร้างภูมิคุ้มกันมาต่อสู้กับเชื้อโรคหรือพิษชนิดนั้น ๆ เมื่อม้าสร้างภูมิคุ้มกันอย่างเพียงพอขึ้นในเลือดเราจึงดูดส่วนของน้ำเลือดหรือพลาสมาซึ่งมีกลุ่มของโปรตีนที่สามารถทำลายพิษหรือเชื้อโรคได้ นำมาฉีดให้กับผู้ป่วยที่ได้รับพิษหรือเชื้อโรคชนิดนั้น ๆ แล้ว เพื่อให้กลุ่มโปรตีนเหล่านั้นสามารถกำจัดพิษหรือเชื้อโรคได้ในทันที ข้อดีของเซรุ่มคือ ร่างกายสามารถนำไปใช้รักษาโรคได้ทันที ส่วนข้อเสียคือ ผู้ที่ได้รับเซรุ่มอาจเกิดอาการแพ้ที่รุนแรงเนื่องจากเป็นผลผลิตจากสัตว์และเป็นสารประเภทโปรตีนที่คนส่วนใหญ่ทั่วโลกมักเกิดอาการแพ้ อาการปกติที่มักแสดงคือ เป็นไข้ มีผื่นคัน ปวดตามข้อ บวมบริเวณใบหน้า ในบางรายอาจเกิดอาการคลื่นไส้ อาเจียน ตาพร่ามัว ต่อมน้ำเหลืองโต หรือหายใจลำบากร่วมด้วยตัวอย่างของเซรุ่มที่ใช้ในการรักษา เช่น เซรุ่มแก้พิษงู เซรุ่มป้องกันพิษสุนัขบ้า เซรุ่มป้องกันโรคไอกรน เป็นต้น

          จากที่กล่าวมาข้างต้น เราจะเห็นได้ว่าวัคซีนและเซรุ่มนั้นมีสิ่งที่เหมือนกันคือเป็นการผลิตเพื่อกระตุ้นภูมิคุ้มกันทั้งคู่ แต่วัคซีนจะฉีดหรือรับประทานเพื่อกระตุ้นให้ร่างกายสร้างภูมิคุ้นกันโรคขึ้นมาเอง ภูมิคุ้มกันโรคที่ได้จากวัคซีนจะอยู่ได้นาน และวัคซีนจะไม่ก่อให้เกิดอาการแพ้ที่รุนแรง ในขณะที่เซรุ่มอาจก่อให้เกิดอาการแพ้ที่รุนแรงได้ซึ่งเป็นผลมาจากการที่เซรุ่มส่วนใหญ่เป็นผลผลิตจากสัตว์และเป็นสารประเภทโปรตีน แต่ร่างกายจะสามารถนำเซรุ่มไปใช้รักษาโรคได้อย่างฉับพลันทันที หรืออาจสรุปแบบง่ายๆได้ว่าวัคซีนฉีดเพื่อป้องกัน ส่วนเซรุ่มฉีดเพื่อรักษา

 

ผู้เขียน นางสาวศุภาพิชญ์ อภัยจิตต์

ที่มา:

1.วัคซีนคืออะไร? [อินเตอร์เน็ต]. (เข้าถึงเมื่อวันที่ 15 กุมภาพันธ์ 2564) เข้าได้จาก: http://guruvaccine.com

2.วัคซีน หลากเรื่องน่ารู้ [อินเตอร์เน็ต]. (เข้าถึงเมื่อวันที่ 15 กุมภาพันธ์ 2564) เข้าได้จาก: http://www.khonkaenram.com/th/services/health-information/health-articles/vaccine

3. วัคซีนกับเซรุ่ม ต่างกันอย่างไร [อินเตอร์เน็ต]2564. (เข้าถึงเมื่อวันที่ 15 กุมภาพันธ์ 2564) เข้าได้จาก: https://www.health2click.com/2021/02/05/%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%84%E0%B8%8B%E0%B8%B5%E0%B8%99%E0%B8%81%E0%B8%B1%E0%B8%9
A%E0%B9%80%E0%B8%8B%E0%B8%A3%E0%B8%B8%E0%B9%88%E0%B8%A1-%E0%B8%95%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%
B1%E0%B8%99/

4. วัคซีนคืออะไร ทำไมต้องฉีด [อินเตอร์เน็ต]2560. (เข้าถึงเมื่อวันที่ 17 กุมภาพันธ์ 2564) เข้าได้จาก: https://www.trueplookpanya.com/knowledge/content/60837/-scihea-sci-

5. Serum Sickness [อินเตอร์เน็ต]. (เข้าถึงเมื่อวันที่ 17 กุมภาพันธ์ 2564) เข้าได้จาก: https://www.pobpad.com/serum-sickness

6. ฝ่ายผลิตเซรุ่มสถานเสาวภา สภากาชาดไทย [อินเตอร์เน็ต]. (เข้าถึงเมื่อวันที่ 17 กุมภาพันธ์ 2564) เข้าได้จาก: https://www.saovabha.com/th/product_serum.asp?nTopic=1

7. เลือดม้าแข็งแกร่งขนาดนำมาเป็นเซรุ่มแก้พิษงูได้อย่างไร [อินเตอร์เน็ต]2563. (เข้าถึงเมื่อวันที่ 17 กุมภาพันธ์ 2564) เข้าได้จาก: https://www.flagfrog.com/horse-serum-for-anti-venom/